Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tốt nhất cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, vì lý do nào đó bà mẹ gặp tình trạng khó khăn về vú thì hãy tìm cách khắc phục để duy trì nguồn sữa mẹ.
Ngực to hay nhỏ đều có đủ sữa cho con bú
Theo Tài liệu Nuôi dưỡng trẻ nhỏ, Vụ Sức khỏe Bà mẹ – Trẻ em, Bộ Y tế, các khó khăn thường gặp về tình trạng vú của bà mẹ bao gồm: Núm vú phẳng và tụt vào trong, cương tức vú, tắc ống dẫn sữa và viêm vú, đau núm vú và nứt núm vú. Vú có thể có những hình dạng khác nhau. Những bầu vú này là bình thường và đều có thể tạo đủ sữa cho một hoặc hai hoặc thậm chí cả ba đứa trẻ.
Nhiều bà mẹ lo lắng về kích thước vú của mình. Các bà mẹ có bầu vú nhỏ thường lo lắng không đủ sữa nuôi con. Sự khác nhau về kích thước vú chủ yếu là do lượng mỡ chứ không phải là số lượng nang tuyến sữa. Vì vậy dù bà mẹ có kích thước vú to hay nhỏ thì họ vẫn có thể tạo đủ sữa nuôi con.
Núm vú và quầng vú cũng có hình dạng và kích cỡ khác nhau. Đôi khi hình dạng của núm vú làm cho trẻ ngậm bắt vú khó khăn. Vì vậy ngay từ đầu cần giúp bà mẹ để trẻ có thể bú có hiệu quả. Tuy nhiên, trẻ hoàn toàn có thể bú tốt với bất kể bầu vú có kích thước như thế nào.
Núm vú phẳng và có thể kéo dài
Trẻ có thể dễ dàng ngậm và kéo dài núm vú. Trẻ có thể bú được từ bầu vú này mà không có khó khăn gì vì trẻ không bú từ núm vú. Trẻ ngậm núm vú và mô dưới quầng vú để tạo thành “đầu vú”. Hình dạng núm vú không quan trọng bằng độ kéo dài của núm vú.
Nếu núm vú của bà mẹ phẳng từ trong thời kỳ có thai thì vẫn có thể cải thiện được và trẻ có thể bú được mà không gặp khó khăn gì.
Núm vú tụt vào trong
Thường núm vú tụt vào trong sau khi kéo dài núm vú lại quay trở về như cũ, làm trẻ ngậm bắt vú khó khăn, bú không hiệu quả. Nếu bà mẹ được hỗ trợ kỹ thuật tốt có thể cho trẻ bú thành công. Thực tế rất hiếm gặp tình trạng núm vú như vậy.
Xử trí các trường hợp núm vú phẳng và tụt vào trong
Tình trạng núm vú chỉ có thể cải thiện hiệu quả khi thực hiện kéo dài núm vú ở thời điểm trước khi sinh (thai trên 38 tuần) và sau khi sinh mà không cần điều trị gì. Quan trọng nhất là giúp bà mẹ cho trẻ bú sớm ngay sau khi sinh. Không cần kéo dài núm vú trong thời gian mang thai vì thường không có hiệu quả.
Dù bà mẹ có kích thước vú to hay nhỏ thì họ vẫn có thể tạo đủ sữa nuôi con.
Cần giải thích để bà mẹ tin rằng nếu kiên nhẫn, bền bỉ bà mẹ sẽ thành công, tình trạng vú của bà mẹ sẽ được cải thiện và mềm hơn trong một hoặc hai tuần sau khi sinh; trẻ phải bú từ vú chứ không phải từ núm vú.
Cần giúp bà mẹ tiếp xúc da kề da với trẻ ngay sau sinh, để trẻ tự tìm đến bầu vú và tự ngậm bắt vú bất cứ lúc nào trẻ muốn. Khi trẻ bú sẽ giúp kéo dài vú và núm vú.
Hướng dẫn bà mẹ cách đặt trẻ vào vú mẹ ngay trong ngày đầu tiên trước khi sữa về và vú căng sữa; giúp bà mẹ cách đặt trẻ vào vú mẹ ở những tư thế khác nhau để trẻ có thể dễ dàng ngậm bắt vú (bế trẻ ở tư thế bế dưới cánh tay).
Trước khi cho trẻ bú bà mẹ cần kích thích núm vú và kéo dài núm vú, đôi khi tạo lại hình dạng vú sẽ giúp trẻ ngậm bắt vú tốt hơn. Để tạo hình dạng vú, bà mẹ nâng phần dưới vú bằng các ngón tay của mình và dùng ngón cái ấn nhẹ lên phần trên vú. Bà mẹ nên thận trọng không giữ quá gần núm vú.
Xử trí khi vú căng sữa, cương tức
Dấu hiệu vú căng sữa thường xảy ra vài ngày sau khi đẻ và khi sữa bà mẹ đã về. Hai bầu vú nóng, nặng và cứng, nhưng sữa vẫn chảy tốt và có thể nhìn thấy vài giọt sữa chảy ra. Đây là sự căng sữa bình thường, đôi khi vú căng sữa đến mức thấy nổi cục.
Hiện tượng nổi cục, căng cứng sẽ giảm đi sau khi trẻ bú, vú sẽ mềm hơn và bà mẹ cảm thấy thoải mái hơn. Trong vài ngày đầu vú sẽ tự điều chỉnh lượng sữa theo nhu cầu của trẻ và vú sẽ đỡ căng sữa hơn. Cách điều trị duy nhất là cho con bú thường xuyên để hút hết sữa ra.
Trường hợp vú bị cương tức là vú quá căng một phần do sữa, một phần do tăng dịch trong mô và máu làm cản trở sự lưu thông của sữa. Bầu vú phù nề, sờ nóng. Bà mẹ cảm thấy đau và không thấy sữa chảy ra. Núm vú phẳng vì da bị kéo căng, làm cho trẻ sẽ rất khó ngậm bắt vú và hút sữa. Đôi khi vú bị cương, da dỏ và bà mẹ bị sốt nhưng thường chỉ sốt trong 24 giờ.
Vú cương tức thường là do không cho trẻ bú sớm, trẻ ngậm bắt vú kém nên sữa không được hút ra một cách hiệu quả. Sữa được hút ra không thường xuyên như trong trường hợp không cho trẻ bú theo nhu cầu. Vì vậy để dự phòng vú cương tức cần cho trẻ bú sớm ngay sau sinh, đảm bảo trẻ ngậm bắt vú đúng, khuyến khích cho trẻ bú không hạn chế, bú theo nhu cầu.
Điều trị vú cương tức trên nguyên tắc không để vú “nghỉ”. Một điều cần thiết trong điều trị vú cương tức là phải hút sữa ra. Ứ đọng sữa sẽ có thể gây ra viêm vú, từ đó hình thành ổ áp xe và làm giảm sự tạo sữa.
Nếu trẻ bú được nên cho trẻ bú thường xuyên. Đây là cách tốt nhất để hút sữa ra. Giúp bà mẹ đặt trẻ vào vú mẹ để trẻ có thể ngậm bắt vú tốt. Khi đó trẻ bú sẽ hiệu quả và không làm tổn thương núm vú. Nếu trẻ không bú được, hãy giúp bà mẹ vắt sữa. Đôi khi chỉ cần vắt một ít sữa cũng đủ làm cho bầu vú mềm để trẻ có thể bú được.
Trước khi cho trẻ bú hoặc vắt sữa, cần kích thích phản xạ oxytocin. Đây là việc bạn phải làm hoặc giúp bà mẹ tự làm như sau: Đặt một miếng gạc ấm lên bầu vú bà mẹ; Xoa bóp cổ và lưng bà mẹ; Xoa bóp nhẹ nhàng bầu vú của bà mẹ; Kích thích da của bầu vú và núm vú; Để bà mẹ được thư giãn; Có thể đặt lên bầu vú bà mẹ một miếng gạc hoặc khăn ấm giúp cho sữa chảy ra làm cho bầu vú được mềm hơn giúp cho trẻ bú dễ dàng hơn. Sau bữa bú đặt một miếng gạc lạnh lên bầu vú để làm giảm phù nề.
Viêm vú và tắc ống dẫn sữa
Khi bị viêm vú, bà mẹ sốt, mệt mỏi và đau. Một phần bầu vú bị sưng, cứng và đỏ một vùng da. Đôi khi dễ nhầm viêm vú với vú cương tức. Vú cương tức thường ở toàn bộ bầu vú hoặc cả hai bên vú. Viêm vú chỉ ở một phần của bầu vú và chỉ ở một bên vú. Viêm vú có thể từ bầu vú bị cương tức hoặc do tắc ống dẫn sữa.
Tắc ống dẫn sữa có thể xảy ra khi sữa ở một phần nào đó của bầu vú không được hút ra. Đôi khi còn do sữa ở một phần nào đó đặc quá. Bầu vú nổi cục cứng và đỏ. Bà mẹ không sốt và cảm thấy bình thường.
Khi sữa bị đọng lại ở một phần bầu vú do tắc ống dẫn sữa hoặc do vú cương tức thì được gọi là sự ứ sữa. Nếu sữa không được hút ra sẽ gây viêm mô vú, được gọi là tình trạng viêm vú không nhiễm khuẩn. Nếu nhiễm vi khuẩn thì vú bị viêm do nhiễm khuẩn.
Không thể nói viêm vú nhiễm khuẩn hay không nhiễm khuẩn nếu chỉ dựa vào từng triệu chứng riêng lẻ. Tuy nhiên cần điều trị kháng sinh cho bà mẹ nếu tất cả các triệu chứng đều nặng.
Dù có tìm ra nguyên nhân hay không, điều cần thiết là khuyên bà mẹ làm một số việc sau: Cho trẻ bú thường xuyên và tốt nhất là ngủ cùng với trẻ để có thể cho trẻ bú bất cứ khi nào trẻ muốn. Xoa bóp nhẹ nhàng bầu vú trong khi trẻ bú, xoa bóp từ chỗ bị tắc đến núm vú giúp loại bỏ tắc ống dẫn sữa. Dùng khăn ấm đắp lên bầu vú giữa các bữa bú. Nên bắt đầu cho trẻ bú từ bên vú lành giúp kích thích phản xạ oxytocin. Khi phản xạ này bắt đầu có tác dụng thì cho trẻ chuyển sang bú bên vú bệnh. Cố gắng cho trẻ bú cả hai bên vú.
